|
زبان سند هویت هر ملتی است . سندی كه اثبات آن تبلور
ذات هر خلقی است. در واقع موجودیت هر ملتی در این كره خاكی نشانگر حضور زبانی
اوست. زبانی كه مورد تكلم واقع می شود از طریق اصوات، هجاها و آثار مكتوب سند
زنده ای بر جای می- گذارد، سندی كه جزیی از میراث بشری است و بر همه انسانهای
فكور است كه از موجودیت ، حق حیات و فضای تنفسی آن زبان در ابعاد گوناگون مدافعه
نمایند. این سند در وجود فیزیكی و آثار معنوی میلیونها انسانی حك شده
كه به آن زبان سخن میگویند.بنابراین رسمیت هر زبانی را نه حاكمان، بلكه خود ملتی
كه به آن زبان لب می گشایند، تعیین می كنند. پس به سخنی، هر زبان برای ملت صاحب
زبان رسمی است. زبان ضمنا آ ئینه ای است كه هر ملتی خود را، در گذرگاه تاریخ، در
آن مشاهده می كند. این سند زنده در آئینه تاریخ جهان می درخشد هر چند كه عده ای
بخواهند این سند و این آئینه را مخدوش و تیره ببینند.
زبان هیچ ملتی در عرف بین الملل نیازی به اثبات ندارد، بزرگترین دلیل وجودی هر
زبانی حضور ملتی است كه به آن زبان تكلم می كنند و با این طریق كاروان
تمدن بشری را غنا می بخشند، خواه این متكلمین زبانی میلیونی باشد یا
كمتر. كمیت در عرصه موجودیت زبانی زیاد مورد اختلاف نیست. زبان ها با تفاوتهای
خویش موزائیك زیبائی از ملل و نحل در جهان پدید آورده اند، جهانی كه در مواردی
قدرتمندان بر آن شده اند این سند هویت و این آئینه زلال بشری را مكدر كنند. برای
مثال خواندن" كتاب كوچه" اثر زنده یاد شاملو، نوعی گردشی است در قلمرو
مردمی كه به فارسی دری صحبت می كنند، هر چند كه خود استاد
فقید ریشه تركی داشته باشند. .و با مطالعه اشعار نسیمی و اثر ماندگار شهریار،
حیدر بابایه سلام، نیز خواننده در مسیر رودخانه ای سیر می كند كه روح و روان
مردم ترك آذربایجان را به تصویر می كشد.زبانی كه نه فقط كدهای بیجان و حرفهای
قراردادی الفبا، كه روح و روان مردمی را در یك مقطع تاریخی نشان می دهد. این
همان زبانی است كه من با آن بزرگ شده ام، زبانی كه ترنم كننده آمال و آرزوهای یك
ملت اصیل است.با این وجود، ما مشاهده می كنیم كه در عرصه قدرت و حكومت در مواردی
تلاش می شود كه فرهنگ و زبان ملتی به سخره گرفته شود و به سخن قالتونگ(Galtung 1)” معنا و مفهوم زبان
ملتی توسط حاكمان معنی شود و تعریف گردد نه خود مردم". و این
اوج فاجعه است كه دیگران بر ملتی خیر و شر تعیین كنند كه به سخن روان شناسان
نوعی" آگاهی یا وجدان استعمارشده" در ملتی پدید آورند.(2) به این
صورت، برای مثال، در شهری كه بیش از یك میلیون نفر جمعیت دارد و مردم قرنهاست به
زبان ، در این مورد، تركی آذربایجانی ، صحبت می كنند، كتابخانه اش قفسه ای از كتابهای
تركی آذربایجانی نداشته باشد و یا در دادگاههایش زنان و مردان و شهروندانش
نتوانند به زبان خود از خود دفاع كنند. این همان " آگاهی استعمار
شده" است. اینجا ملتی است كه نفوذ(Penetration) زبان بیگانه یا
حاكم سبب شده كه ملیت خود را تسلیم دیگران نماید كه به این حالت"
submissiveness"
یا تسلیم بی قید وشرط گفته می شود. این حالت روانی اگر ادامه پیدا كند
نوعی" تخریب روانی" برای ملتی پدید می آورد. خوب این زبان چیست و زبان
چه جایگاهی در جامعه بشری دارد و زبان تركی آذریایجانی از كجا سرچشمه گرفته است.
اما قبل از همه، .در همین ابتدا باید به فهرستی از فاكتها و حقایق اشاره شود تا
خواننده دقیق با برخی از بد یهییات زبانشناسی آشنا شود.
- زبانها در عین تفاوتهای ریشه ای از مشابهتهای زیادی برخوردارند.
- زبانها از نظر ساختاری در گروههای مشابه طبقه بندی میشوند.
- زبانها همواره در طول زمان در داد و ستد بوده و متاثر از یكدیگر بوده اند.
- برخی از زبانها به سبب تهاجمات استعماری و فقر فرهنگی در معرض
نابودی قرار دارند.
- علی رغم اختلافات عجیب و قریب بین زبانها و كدهای آنها، زبانها به
تعبیری از ساختار واحدی برخوردارند.
- زبان هیچ ملتی برتر و یا پستتر نیست، و این قدرتهای فائقه اقتصادی و یا
امپراطوریهای مالی است كه سبب فراموشی ویا به حاشیه افتادن زبانها میشود.و این
كار با كوچهای اجباری یا اسكانهای ناشی از شرایط ناخواسته حاصل می
گردد.
- زبانها در خانواده های زبانی طبقه بندی می شوند و اعضا هر خانواده زبانی شاخه
ای از درخت زبانشناسی بشری است.
قبل از همه، در ریشه شناسی زبان تركی آذربایجانی باید توجه نمود كه تمام زبانهای
دنیا در مسیر زندگی بشری و تاریخ او، از پیچ و خمهای فراوانی گذشته و از دوران
قبل از كتابت و الفبا عبور كرده ، تا امروز رسیده اند. با توضیح بیشتر، زبانهایی
كه قدرت انطباق با شرایط زمان داشته و از تهاجمات ضد زبانی گریخته
اند، تا امروز حضور خود را به اثبات رسانده اند. در این
رهگذر انسانهای باستان بنا به شرایط ز یستی خود، هر كدام به شكل ویژه
ای از زبان و كتابت و نوشته ، منطبق با وضع زیستی خود، استفاده كرده
است. برای مثال، ملتهایی كه در زندگی كوچ نشینی بوده اند، فن كتابت و
زبان آنها به سبب كوچهای مداوم و درگیریهای خشن برای دسترسی به
مراتع، دستخوش تغییر بوده و قضاوت علمی در مورد ریشه زبانی آنها مشكل به نظر می
رسد. برای مثال، زبان انگلیسی امروزی كه حدود یك میلیارد مردم جهان
به آن آشنائی دارند، حدود شش سده پیش به نوعی كتابت میشد كه آثار آن
زمان برای خواننده معمولی امروزی نامفهوم است. بنابر این بهتر است به ریشه كل
زبان بشری اشاره شود و نظر دانشمندان معاصر و پژوهشگران جدید آورده شود تا اینكه
در ریشه شناسی زبان تركی آذربایجانی مردم ایران نیز تامل علمی به عمل آید.
در زمینه ریشه شناسی زبان تركی آذربایجان نظرات متفاوتی ابراز شده است و گاهی ضد
و نقیض. واین برخوردها سبب شده كه ذهن عامه نسبت به آن در ابهام قرار گیرد.
"مریت روهلن" Merrit
Ruhlan می نویسد هر چند كه دانشمندان هر كدام در محل كار خویش به صورت
جداگانه ای كار می كنند، اما در واقع هر كدام بخشی از موضوعات علمی را مورد
بررسی قبرار میدهند كه در كل همه به هم مرتبط می گردند. او ادامه میدهد كه با
كمال تعجب با مطالعه آثار زبانشناسان و مشاهده نزدیكی در واژگان و ساختارهای
زبانی به این نتیجه رسیده كه از حدود 5 هزار زبانی كه امروز در جهان تكلم میشودو
و با بررسی نزدیكیهایی كه در این زبانها به چشم میخورد، این نتیجه حاصل می
شود كه تمام این زبانها در واقع از یك زبان اجدادی، زبان واحد باستانی
ریشه گرفته اند.(3) اما اگر به جامعه امروزی ایران نظر كنیم در یك جمله میتوان
گفت كه این هم از كرامات تظامات استبدادی است كه ملتی باید برای اثبات موجودیت
زبانی خویش فریاد بكشد.
در جامعه چند زبانی ایران زبان تركی آذربایجانی هنوز جایگاه خود را نیافته است.
امید میرود كه روند عمومی بیداری اجتماعی یا موج عظیم رنسانس فرهنگی ، كه آغاز
شده، بتواند زبان تركی آذربایجانی را نیز در مقام مناسب خود بنشاند.زبانی كه
میلیونها نفر از مردم آذربایجان ایران به آن تكلم می كنند، و در طی قرون و اعصار
همچنان از گذرگاهای خطرناكی گذشته و بارها در معرض مرگ قرار گرفته است.
زبانی كه بنا به نظر زبانشناسان كامل، و از نظر استروكتور
گرامری و ساختار نحوی انسجام دارد. هر چند این زبان در ایران حالت رسمی نداشته و
به زبان مكتوب دیوانی ارتقا نیافته، اما توانمندیهای ساختاری این زبان سبب شده
كه با وجود تسلط سیاستهای تركی ستیزی و ممنوعیت پخش و نشر آثار خلاقه
به این زبان، هنوز جان سختی از خود نشان دهد و از طرق فعالیتهای غیر رسمی و ادب
دوستانه زنان و مردان آذربایجان در زمره زبانهای زنده ولی
در حال خطر endangered
به تنفس خود در كلنی زبانهای دیگر ادامه دهد. زبان تركی، كه یكی از
شاخه های آن در آذربایجان مورد تكلم واقع میشود، همانند سایر زبانهای مرسوم در
جهان، زبانی است كه ساختار قانونمند دستوری خود را دارد و تا كنون آثار ماندگاری
به این زبان چاپ شده است.
در ایران، به لحاظ سیاستهای فرهنگ ستیزانه طوری با این زبان برخورد
شده كه حتی عده ای از خود صاحبان این زبان از تكلم به آن شرم زده میشوند. البته
این سیاست ویژه ایران نیست، به پژوهش زبانشناس برچسته سوئدی، اسكوتناب كانكاش،
در ممالكی كه زبان حاكم دیگر زبانها را به حاشیه رانده و ممنوع نموده، تكلم به
زبان مادری برای زبانهای غیر رسمی "با احساس شرم" همراه بوده است)4
(این ضایعه فرهنگی در ایران جراحات عمیقی در سینه میلیونها انسان نهاده است.
جراحاتی كه در طی دهه ها زبان ستیزی و تلاش برای حذف اقتدار ملت آذربایجان ضربات
جبران ناپذیری بر پیكر این ملت وارد كرده است. ملتی كه كودكانش در یك آشفتگی
آموزشی قرار داشته و در حالت "suspension "یا سردرگمی
و آویختگی زندگی كرده اند. مطمئن هستم كه درك عمق این جراحت كه سینه ملت
آذربایجان را دریده و میلیونها انسان را در مرز و بوم خویش به شهروندان درجه دو
تبدیل كرده، مورد توجه روشنفكران فارسی زبان قرار گیرد. حق تكلم، آموزش، و احترم
به زبان ملتها جزئی از مولفه حقوق بشر و پایه دموكراسی است . با آبادی وپیشرفت
اجتماعی هم مرتبط است. . و در واقع ناتوانی اهل قلم فارسی زبان از درك پیامدهای
ممنوعیت زبانی سبب شده كه این جماعت جاهلانه به موضع انكار بیفتند
و یا در بهترین شكل از طرح مسئله خودداری كنند و به آن با دید
"كاهشگرانه" (reductionism) بر
خورد كنند.
اینجا نه ناسیونالیسم آذری مورد نظر من است، نه سایر نظرهای سیاسی.
اینجا طرح این فكر در ریشه شناسی زبان تركی مطرح است كه قبل از هر برنامه سیاسی
اجتماعی، باید با زبان یك ملت بزرگی، ابتدا به عنوان هویت فرهنگی و
حق ذاتی آنها،ا برخورد كرد. امكان ندارد ملتی با كسانی كه زبان و
موجودیت آنها را به سخره گرفته اند، با گرایشات صمیمانه برخورد كند. ناسیونالیسم
اینجا واژه بی معنایی است، اینجا میدان وسیع تنفس زبانی ملتی در نظر است كه طبق
مصوبات سازمان ملل زبانش باید رسمیت یابد- اینجا هیچ سخنی از سیاست و
برخورد سیاسی نیست، بلكه به طور شفاف سخن از جامعه ای است كه تقریبا از هر دو
نفر یك نفرش خواستگاه تركی دارد و به شاخه های مختلف زبان تركی تكلم میكند ، در حالی
كه از نظر ساز و كارهای رسمی در آموزش و سایر امور جامعه زبانش غایب است،
زبانش در حاشیه است، زبانش به اشكال مختلف سرزنش و تحقیر میگردد.
اینجا سخن از زبان ملت است نه ملی گرائی.اینجا تاكید بر موجودیت و حیات اجتماعی
ملتی است، نه ناسیونالیسم كور سیاست مردان. اینجا سخن از زبان و حیات كودكانی
میرود كه دهه هاست علیرغم مصوبات جهانی از حق رشد و نمو كودكانه به زبان مادری
خود محرومند. آنان همانند كودكانی هستند كه از آغوش مادرانشان به زور گرفته شده
اند. چرا كه زبان مادری همراه شیر مادر آغوشی گرم و عاطفی برای كودكان محسوب می شود.
ابنجا سخن از تخطئه زبان و ادب ملتی است. حال آنكه علم زبانشناسی میگوید هیچ
زبانی برتر از سایر زبانها نیست و چنان كه در این نوشتار خواهد آمد زبان تركی از
نظر توانائی دستوری، آواشناسیphonemes,
morphemes) ) و مورفولوژی از زبان فارسی ظرفیت بیشتری دارد.
زبان امروزی تركی كه مردم آذربایجان ایران به آن صحبت می كنند، شاخه ای از
خانواده بزرگ زبانهای تركی Turkic languages” است.
خود این خانواده نیز در طبقه بندی زبانها، از زبانهای زیر خانواده گروه زبانهای
آلتائیك Altaic
شناخته میشود.
"خانواده زبانهای تركی اشتراكات خیلی نزدیكی به یكدیگر نشان می دهند. این
همانندی در عرصه آواشناسی، مورفولوژی (تحولات لغوی) و ساختار نحوی
آنهاست. در بین این زبانها تنها زبانهای چوواش، خلج، و یاكوت با دیگر خانواده
زبانهای تركی تفاوت قابل توجه دارند. نزدیكترین سوابق این زبانها در كنار رودخانه
اورخون در مغولستان و نیز دره رودخانه یئنی سئی در روسیه مركزی و جنوبی وجود
دارند كه به قرن 8 برمیگردد."
برای نشان دادن خانواده زبانهای تركی و درك ریشه های زبان تركی آذربایجانی اینجا
عین ترجمه طبقه بندی زبانها از دید زبانشناسان معتبر آورده میشود. جالب اینجاست
كه بیشتر عالمان زبانشناسی تاریخی در این مورد هم نظرند:
زبانهای تركی با توجه به ریشه های تاریخی، معیارهای جغرافیایی و اصول زبانشناسی
به شاخه های زیر تقسیم میسوند:
1-زبانهای اوغوز یا زبانهای جنوب غربی كه شامل زبانهای تركی عثمانی، قاقوزGagaus، تركی (آذربایجان)، تركمن، و
تركهای خراسان." در این طبقه بندی به لحاظ توجه به اشتراك زبانها از نظر
موقعیت جغرافیایی جایگاه زبان تركی امروزی آذربایجان ایران نیز مشخص می شود.
2-زبانهای قبچاق یا زبانهای شمال غربی: این شاخه شامل زبانهایی از خانواده
زبانهای تركی است كه عبارتند از زبانهای قازاك، قره قالپاك، نوقای، تاتار، و
باشقیر، لهجه های سیبری غربی، تاتارهای كریمه، كوموك، كاراچای، بالكار و
كاراایت.Karaite”
3-شاخه جنوب شرقی یا گروه اویغور چاغاتی uyghur chagati” “كه در برگیرنده
زبانهای اوزبك، اویغور، اویغور زرد، و سالار Salar” “با ریشه اوغوز.
4-گروه شمال شرقی یاسیبریایی شامل زبانهای یاكوت Yakut(ساخا)، دولقان “Dolgan”، آلتای، خاكاس ،
شور Shor
تووان Tuvan
، و توفا (.( Tofa
5-زبان چوواش كه زبان منطقه ولگاست.
6-زبان "خلج" khalaj)
) زبان متباعد مركزی ایران است.(5)
منظور از زبان خلج همان گویشی از زبان تركی است. بر اساس داده های
سایت میراث فرهنگی، استان مركزی دربرگیرنده ساكنانی با ریشه زبان
تركی هستند. طبق این نوشته و به نقل از سایت "سوزوموز""زبان تركی
زبان اصلی اهالی اكثریت نقاط روستائئ شهرستان ساوه می باشد.(شاهسون بغدادی،
اینانلو، مغنها، ایل مغان، تركمن....اغلب روستائیان به یك گویش تركی(منظور زبان
تركی آذربایجانی است.م.ب) و اندكی به گویش تركی خلجی سخن می
گویند.&
طبق این نظر، جایگاه و خواستگاه زبان تركی آذربایجانی روشن می گردد. این زبان در
زمره زبانهای جنوب غربی خانواده زبانهای تركی محسوب می
شود
استاد رحیم رئیس نیا نیز در نوشتاری كه در مورد زبان تركی تهیه كرده، ریشه شناسی
زبان تركی اذربایجانی را چنین ذكر می كند كه به نوعی با پژوهش زبانشناس فوق
هماهنگی دارد:
"زبانهای تركی به چندین شاخه و شعبه تقسیم می شوند كه تركی آذربایجانی به
گروه غربی خانواده زبانهای تركی وابسته است. به نظر وی"منابع اصلی زبانهای
منسوب به شاخه غربی خانواده- های تركی و از آن جمله زبان آذربایجانی عبارت بوده
است از: زبانهای قبایل و طوایفی كه به نام های ساك- سكیف- سكا، گاس، گاسبی،
گاسیت، خزر، سابیر، سووار، هون، گوی ترك، تورك غز، اوغوز، قبچاق، و... شناخته
شده اند. اینان در سده های پیش از میلاد و نیز در نخستین هزاره میلادی در اطراف
دریای خزر مسكن گزیده اند. زبان آذربایجانی نیز به مانند سایر زبانهای وابسته به
گروه غربی تحت تاثیر حوادث اجتماعی-تاریخی پیچیده ای به صورت زبان واحد خلق تشكل
یافته است" (6)
دلیل عمده ای كه زبانشناسان تاریخی می آورند كه زبانهای تركی از خانواده زبانهای
هند و اروپایی نیستند، توجه به ساختار هجایی و آواشناسی این زبان است. البته
اشكال دیگر دستور و نحو زبان تركی آذربایجانی نیز نشانگر این است كه این زبان
خود استقلال زبانی دارد. تفاوت و در واقع خصیصه بارز زبانهای تركی در
كمیت حروف صدادارست. وجود نه صدادار به این زبانها "هارمونی هجایی"(7)
می دهد كه در زبانهای" دری" (فارسی) نیست. علاوه نوع پیچیده پیشوندها
و پسوندها نیز نشان می دهد كه ساختار زبان تركی و ظرفیتهای آن با زبانهای هند
واروپایی متفاوت است. مثال ,واژه كول (خاكستر) كول-لر(خاكسترها)، كول-لر-ی
(خاكسترهایش) و واژه قول (برده) قول-لار (برده ها)، قول-لاری (برده هایش) نشان
می دهد چه هماهنگی و هارمونی در زبان و نوع تلفظ واژه های صدادار وجود دارد. به
هارمونی صداها در پسوند"لر" "لری" و نیز "لار" و
لاری" توجه كنید، با مقایسه این نوع هارمونی مصوتها می توانید
پی ببرید كه در زبان دری فارسی این امكان گردش هجایی وجود ندارد. دكتر زهتابی در
كتاب با ارزش خویش، به نام "معاصر ادبی آذری دیلی" برای نشان دادن
جایگاه زبان تركی آذربایجانی، با استادی و ایجاز خاصی انواع حروف صدادار را
توضیح داده اند.(8)
مثل هر زبان دیگری زبان تركی آذربایجانی مسیر تاریخی ناهمواری طی كرده و به
امروز رسیده است.نوع به كار بردن پسوند در این زبان، بی آنكه آسیبی به خود كلمه
وارد شود، سبب شده كه این زبان از یك استاندارد خوبی از نظر زبانشناسی برخوردار
باشد كه برای یادگیرنده زبان آسان خواهد بود. برای مثال
كلمه"ائولریمده" (evlerimde)"
در خانه ما" از واژه اصلی "ائو"(خانه) "لر"
علامت جمع، "ایم"پسوند مالكیت، "ده" پسوند مكانی به صورت
یكدست و هماهنگ استفاده شده است. حال زمانی كه كلمه در زبان تركی آذربایجانی از
حروف صداداری بهره گیرد كه از ته دهان تلفظ میشوند، تمام پسوندها نیز خود را با
آن صدا هماهنگ می كنند. مثال "اوتاق"، اوتاقلار، اوتاقلاریمدا،
اوتاقلاریمداكی، اوتاقلاریمداكیلار و تركیب "اتاق-لار-ایم-دا-كی-لار-دان"
(از چیزهایی كه در اناق هایم هستند) نشان دهنده سیالیت و ظرفیت گسترش ساختاری
این زبان است.(9) این ساختار ویژه زبانی سبب شده كه به زبانهائی كه هنگام اضافه
شدن پسوندها، ریشه كلمه ثابت بماند، زبان التصاقی (agglutinate) گفته می شود. در
زبانهای التصاقی نه تنها ریشه افعال هنگام صرف شدن ثابت می ماند، بلكه در تمام
كلمات دیگر نیز هنگام افزوده شدن پسوند، اصل كلمه بی-تغییر می ماند. ضیا صدر و
دكتر زهتابی نیز ریشه زبان تركی آذربایجانی را جز زبانهای التصاقی دانسته اند.با
این تفاوت كه برخلاف بیشتر منابعی كه من مراجعه كردم و در كتاب شناسی استاد
ر..رئیس نیا هم ذكر شده، دكتر صدر زبان تركی آذربایجانی را از نظر
ساختاری از زبانهای اورال آلتائی نمی داند، چرا كه او باور دارد كه
زبانهائی خارج از خانوادهای اورال آلتای در این گروه وجود
دارند كه التصاقی هستند .10
این كه شكل گیری كامل فرم زبان ادبی تركی آذربایجانی چه زمانی بوده، اطلاع دقیقی
نداریم،اما كتیبه های اورخون یئنی سئی یا یئنی سو را میتوان نام برد
كه تركیب دستوری واژه ها و صوت شناسی كلمات موجود نشان می دهد كه این سند از
قدمت بیشتری برخورداراست. با این حال اكثر منابع بر آنند كه زبان های شكل یافته
خانواده تركی بیشتر از قرن هشتم میلادی آغاز شده است. در این مورد
زبانشناسان با توجه به نوع زبانهای تركی، تكامل هر كدام را به قرون مختلف نسبت
می دهند. زبانهای تركی آسیای میانه قرن هشتم شكل میگیرند، حال آنكه شكل گیری
زبان ادبی "اویغوری" را ما بین قرون نه تا چهارده می
دانند.(11( شیوه زندگی كوچی و نوع معیشتی و زیستی اجداد ترك
آذربایجانی و طرز نگاه آنها به جهان و طبیعت سبب شده كه صاحبان این
زبان از ثبات اجتماعی برخوردار نباشند. تهاجمات و
لشكركشیهای مدام باعث شده كه این ملت در حالت كوچ قرار گرفته و از
اقتدار دولتی بهره نداشته باشد. حضور جمعیت مختلف ترك در سراسر ایران و نیز سایر
ممالك دلیل بر همین است. با وجود عدم امكان آموزش رسمی زبان تركی
آذربایجانی در ایران و با وجود ممنوعیتها و محدودیتها و تحقیرها در پخش و نشر
آثار اهل قلم این خطه، زبان تركی آذربایجانی به سبب ظرفیتهای دستوری، ساختار
نحوی، آوائی و نیز قدرت واژگان، زبانیت و زندگی و تكامل خود را پیش گرفته و جلو
رفته است. طبق آمار سال 1997 حدود% 37.3 از جمعیت ایران به این زبان تكلم می
كنند.
با این حال در جامعه ایران سنت دیرینه استبداد سبب شده كه
واقعیات فرهنگی و آكادمیك نیز بنا بر امیال و منافع حاكمان تحریف گردد. البته
داشتن عقاید و آرا گوناگون در مسائل علمی یك موضوع طبیعی است. نكته مورد نظر من
انكار و حذف است كه نادرست است.
در مورد ریشه شناسی زبان تركی آذربایجانی نظری هم وجود دارد كه زبان میلیونها
مردم آذربایجان را به زبانی از ریشه هند و اروپائی نسبت می دهد و از
آن به عنوان زبان ":تاتی” و "هرزنی" نام می برند. حال
آنكه در میان آذربایجانیها واژه "تات" و "تاتی"
به كسانی اطلاق می شد كه آذربایجانی نیستند.همانگونه كه تازیان، غیر عرب را عجم
می خواندند. خود كلمه "تات" به نوعی با واژه روسی "تاتی" با
هم به كار گرفته شده است. تاتها در مناطق قفقاز زندگی می كردند، در
ایالات"سیازان" Siazan
، دیویچین، قوبا، قوناق كند، شماخی، اسمایلین.، در شهر باكو و در شبه
جزیره آَبشرون، در شمال شرقی آذربایجان. تاتها قوم مستقلی بودند كه در كنار
آذربایجانیها زندگی می كردند. ریشه زبانی آنها روشن نیست ، طبق آمار موجود در یك
سند، تاتها كه در آبادیهای شمال ایران و اطراف تهران زندگی می كردند،
28433 نفر آمارگیری شده اند. در این سند ذكر شده است كه "تاتها" از
نظر دینی هم به مسلمان، مسیحی و یهودی منشعب می شوند. زبان شناسان بر آنند كه
زبان تاتها با زبان تركان آذربایجانی مشابه نبوده است. تاتها بر خلاف
تركان آذربایجانی هیچ وقت زبان كتبی نداشته اند، آنها در باكو به یادكیری زبان
تركی پرداختند. نكته قابل ذكر این است كه سیاستهای تك
زبانی و استحاله گری سبب شده كه تاتها در ایران به كلی به زبان فارسی بگروند .
تاتها در آذربایجان شمالی در دوران حاكمیت شوروی عمدتا در باكو زندگی
می كردند. سیاستهای شوروی در آن زمان به سخن بزخی از زبان شناسان سبب
شد كه اتها موجودیت خود را به مرور از دست دهند بنابراین
انتساب زبان تركی آذربایجان به "تات" و "هرزن" و جدا نمودن
خانواده بزرگ زبان تركی از شجره زبان شناسی و زبانهای "اورالیك
التاییك" با اهداف خاصی انجام می گیرد و گرنه داشتن نظر یا فرضیه در پژوهشهای
علمی چیزی قابل كتمان نیست.
باید اشاره كنم كه نبود جو حستجوگری، نقد و عدم امكان بررسی مسائل
اجتماعی، از جمله ساختار جمعیت ایران، زندگی زبانهای مختلف، و نگرش به پدیده
جدید "جوامع چند زبانی" ، سبب شده كه جامعه در یك خلا نظری وتتوریك
زندگی كند، وقایع و افكار مطابق امیال قدرتمندان تعبیر و تفسیر گردد. در مورد
زبان و ریشه شناسی زبان ملت آذربایجان هنوز در ذهن عامه .و نیز در
منظر روشنفكران، همان نظراتی كه از دوره فراماسونرهای رضا شاهی دیكته شده موج می
زند. اما باید تغییر زمان و شرایط را فهمید. به حقایق دو باره اندیشید. این بار
به صورت مستند، دقیق، با مدرك و استدلال. و زمینه را نیز
برای پژوهشهای بیشتر آماده كرد. اولین بار احمد كسروی بود
كه به موضوع زبانشناسی آذربایجان اشاره نمود و تئوری من در آوردی
"تاتی" و "هرزنی" را به عنوان زبان مردم آذربایجان نامید.
حال آنكه كار زبانشناسی با اشاره به خانواده های زبانی و طبقه بندی زبانها مرتبط
است و تمام زبانهای مورد تكلم از نمودار زبانی مشخصی ریشه گرفته اند. زبان
ملت آذربایجان نیز از این مقوله جدا نیست. با نیات سیاسی و مطامع
سركوب فرهنگی نیز نمیتوان چنین پدیده های زنده را برای همیشه تحریف
كرد. زبان آذربایجان از خانواده جهانی زبانهای التصاقی است كه این گروه از
زبانها همانگونه كه گفته شد به شاخه زبانهای آلتائیك مرتبطند. مشابهت ها
در:1-واژگان 2- در ساحتار دستوری 3- در آواشناسی هم دلیل عمده این طبقه بندی
است. طرح اصطلاح "نیمزبانها" هم كه از سوی مورخ
آذربایجانی، احمد كسروی مطرح شده، هیچ تغییری در موجودیت این زبان و زندگی
تاریخی آن ایجاد نمی كند. در علم زبان شناسی ما pidgin-Creole داریم
كه نوعی گویشهای مردم و قبایل مهجور و جدا مانده از اصل خویشند كه به سبب كوچها
و معضلات زیستی از ریشه زبانی خود جدا افتاده و به نوعی به گویش ویژه
دست یافته اند. گویشی كه از زبانی جدا شده و به مرور شكل یافته و ممكن است به
حالتی برسد كه دیگر برای صحبت كنندگان زبان اصلی مفهوم نباشد. برای مثال چیزی كه
از آن به نام زبان "هرزندی" نام برده می شود و آقای كسروی آن را نیم
زبان آذربایجان می نامد و از آن مثال می آورد، در واقع همان چیزی است كه در زبان
شناسی "پیدگین" pidgin
می گویند. گویش یا زبانكی كه از اصل خود جدا مانده است. به مثال خود آقای كسروی
و تطابق معنائی آن اشاره می كنم.
"امسور ورون خیلی وروسته، سیل خیلی آمارا، گندومی خروب كردیه،
"امسال باران زیاد باریده، سیل بسیار آمده، و گندمها را خراب كرده"
در واقع جمله اول شكل مهجور، وامانده و سرگردان جمله دوم است. حالا تراشیدن
یك شخصیت زبانی به این "زبانك" یا "پیدگین" و
آنرا زبان باستانی مردم آذربایجان نامیدن همه عاری از هر گونه اعتبار
علمی است. " لازم به توضیح است كه "پیدگینها" ابتدا در زبان
انگلیسی پدید آمدند كه جای صحبت آن در این جا نیست.
بنابر این درك ریشه زبانی مردم آذربایجان كه من از روی اسناد و نمودارهای
زبانشناسی شجره آن را خواهم آورد، از خانواده زبانهای تركی است و هر گونه سفسطه
كاری در اطلاق نیم زبان، یا جدا كردن ساختار گرامری، لغوی، و نحوی این زبان از
زبان تركی بیمعنی است. چرا كه این زبان زنده است.كار می كند. هر روز صاحبان
اندیشه به آن زبان آثار خلاقه می آفرینند و با وجود دهه ها و سده ها بی احترامی
، به ویژه در دوران سلسله پهلویها، این زبان راه خود را می رود و خودش با واژه
ها و الحانش، با ساز عاشقان دلسوخته، با نی چوبانان كوه و كمر در اراضی
آذربایجان، و با سوز دل شاعران تركی گوئئ چون شهریار، سونمز، استاد یحیی شیدا،
اشعار ملودیك استاد بارز، ممد آراز، و صدها دیگر بر زندگی زبانی خود ادامه می
دهد. جای تاسف است كه روشنفكران غیر ترك به سبب نبود شرایط نشر و پخش آثار اهل
قلم تركی گوی، چندان آشنایی با این آثار ندارند و از سویی این خلا زبانی یا به
سخنی حذف زبان سبب شده كه تركان ما پارسی گوی شوند. اسناد به جا مانده از دوران
مشروطه و حكومت ملی آذربایجان هم نشان می دهد برخلاف نظر كسروی ویارانشان آقای
حسن رشدیه نیز در گامهای نخست بر آن بود در آذربایجان آموزش به زبان تركی
آذربایجانی را مستقر سازد و ضمنا آموزش در جامعه ایران را به صورت دو زبانه
سازد. همان گونه كه دكتر رضا براهنی، نویسنده ، شاعر و منقد ادبی هم در نوشتار
خویش كه در بیشتر نشریات و سایتهای داخل و خارج منتشر شد، به همین
موضوع صحه می گذارد.(سایت تریبون)
آقای احمد كسروی برای اثبات نظر خود در مورد بی ریشه بودن زبان آذربایجان بر
آن می شود در ریشه شناسی نام اشخاص و شهرها هم به نوعی خیالپردازی
كند كه برای خواننده بی غرض امروزی ودانشجوی پژوهشگر مضحك می آید. آیشان برای
مثال برای اینكه نظر خود را در مورد بی ریشه بودن زبان تـركی
آذربایجانی ثابت كنند، سعی كرده اند برای واژه های موجود تركی در آذزبایجان
وسراسر ایران كه تركان زندگی می كنند، ریشه فارسی بتراشند. این تلاش ایشان نه از
جنبه تفحص و تحقیق بلكه نوعی شكل تحریف علمی پیدا میكند. برای مثال
ایشان ریشه كلمه:
"سوگودلو"را بیدك،
"گردكانلو" را گردكانك،
"قزلجه" را سرخه،
"ایستی بولاغ" را گرمخانی ،
یالقوز آغاج" را یكه دار و غیره نامیده اند كه در یك كلام از منظر
زبانشناسی واژه ها مضحك است.. در این سند ادعا می شود كه گویا مردم آذربایجان
بعد از كوچیدن به اراضی امروزی واژه های فارسی را به تركی ترجمه كرده اتد. حال
آن كه قبل از ورود آریایی ها به فلات ایران ، این مناطق محل سكونت "اورال
آلتائیان" بوده است كه اجداد تركان آذری شناخته
میشوند.(در این مورد به مقاله حمید نطقی د
|
